Celâlî Takvim Hangi Yıl? Zamanı Karıştıranların Mizah Dolu Rehberi
Şimdi dürüst olalım: Takvimler insanlığın en eski icatlarından biri, ama hâlâ “bugün ayın kaçı?” sorusuna emin cevap veremeyen bir sürü insan var. Hele konu “Celâlî takvim hangi yıl?” olunca, iş tamamen karışıyor. Çünkü Celâlî takvim sadece bir tarih sistemi değil, sanki tarihle dalga geçen bir mizah anlayışı gibi.
Bir kahve eşliğinde, erkeklerin hesap makinesiyle, kadınların içgüdüyle yaklaştığı bu karmaşık konuyu eğlenerek çözmeye var mısınız?
—
Bir Kadın, Bir Erkek, Bir Takvim
Bir çift düşünün. Kadın ilişkisel, duygusal, detaycı. Erkek analitik, sonuç odaklı, stratejik.
Bir gün kahvaltıda şöyle bir diyalog geçer:
> Ayşe: Celâlî takvim hangi yılmış acaba, geçen gün internette gördüm.
> Murat: (telefonunu açar) Hemen hesaplayayım, solar mıydı o, yoksa ay yılı mıydı?
> Ayşe: Ne bileyim ben, adı “Celâlî” diye güçlü bir takvim sandım.
> Murat: (kaşlarını kaldırır) Takvimin kası olmaz Ayşe, sistem olur!
> Ayşe: İşte seninle tarih konuşulmaz, hemen formüle döküyorsun!
Ve böylece bir kahvaltı, zamanın kendisi kadar uzun bir tartışmaya dönüşür.
—
Celâlî Takvim Nedir, Ne Değildir?
Celâlî takvim, 1079 yılında Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah’ın emriyle düzenlenmiş güneş esaslı bir takvimdir.
Adını, takvimin düzenlenmesini üstlenen ünlü astronom Ömer Hayyam’ın (evet, o rubailer yazan filozof) önerisiyle “Celâlî” unvanından alır — Melikşah’ın lakabı “Celâleddîn” olduğu için.
Kısacası, bu takvim gökyüzüne bakıp “Ay nerede?” demek yerine, “Güneş bugün ne kadar cömert?” diyenlerin takvimiydi.
Yani, “romantik mi, pratik mi?” sorusunun net cevabı: Kesinlikle pratik!
—
Kaç Yıl, Ne Zaman, Neden Bu Kadar Karışık?
Celâlî takvimin başlangıcı 15 Mart 1079 (Miladi) kabul edilir.
Yani “Celâlî yılı kaç?” diye sorduğunda, bugünün tarihiyle karşılaştırıp matematiksel bir dönüşüm yapmak gerekir.
Ama kabul edelim, kim oturup 946 yılın hesabını yapmak ister ki?
Murat gibi biri hariç tabii…
> “Demek ki Celâlî takvim şu an 946 civarında olur. Hemen formül çıkarayım, güneş yılı farkını da hesaba katalım.”
> Ayşe ise içinden der: 946 yıl da geçse, bu adamla takvim konuşmam ben.
—
Güneş Takvimiyle Ay Takvimi Kavgası
Celâlî takvim güneş yılına göre düzenlendiği için, tıpkı Miladi takvim gibi 365 gün 5 saat 49 dakikadır.
Yani “mevsimler kaymıyor, Ramazan yaz ortasına denk gelmiyor” diyenlerin takvimi.
Ama Ayşe gibiler için bu fazla teknik.
O der ki:
> “Ayın büyümesiyle duygularım kabarıyor, dolunayla enerji doluyorum. Güneş yılı dediğin şey fazla mantıklı, fazla düz!”
İşte Celâlî takvimin kaderi burada:
Erkekler “zaman ölçüsü” görür, kadınlar “hayat ritmi.”
Biri formül kurar, diğeri hikâye yazar.
Zaman da iki arada bir derede, kendi ekseninde dönmeye devam eder.
—
Ömer Hayyam’ın Mizahı: Zamanın Şiir Hali
Celâlî takvim deyince Ömer Hayyam’ı anmadan geçmek olmaz.
Hayyam sadece takvimi düzenlemedi; bir yandan da insanın zamana karşı komik çaresizliğini dile getirdi.
“Zaman akıyor, biz hâlâ hangi yıldayız diye tartışıyoruz.”
Eğer Hayyam bugün yaşasaydı, muhtemelen şöyle bir tweet atardı:
> “1079’da takvimi düzelttik, hâlâ ‘Celâlî yılı kaç’ diye soruyorsunuz. İnsan değişmiyor, sadece bildirim sayısı artıyor.”
—
Celâlî Takvim Günümüze Ne Söyler?
Belki artık kullanmıyoruz ama Celâlî takvimin ruhu hâlâ bizimle:
Düzen sevenler için: Her şey ölçülü, planlı, net.
Hissetmeyi sevenler için: Güneşin doğuşu bile bir şiir.
Tartışmayı seven çiftler için: Sonsuz bir konu kaynağı.
Bugün Miladi takvimle yaşasak da, Celâlî takvim bize şunu hatırlatıyor:
Zamanı anlamak, onu sadece ölçmekle olmaz — gülümseyerek yaşamakla olur.
—
Sonuç: Takvimler Değil, İnsanlar Zamanı Belirler
Celâlî takvim, 1079’da başlamış olabilir ama etkisi hâlâ sürüyor.
Çünkü mesele hangi yılda olduğumuz değil, zamanı nasıl yaşadığımız.
Kimi dakikasını hesaplar, kimi duygusuna göre gün belirler.
Biri “bugün Celâlî’ye göre hangi yıldayız” der, diğeri “bugün kalbim hangi mevsimde” diye sorar.
Eğer bu satırları okuyorsan, sen de artık Celâlî Takvim Kulübü’ndesin — hem gülen, hem düşünen, hem zamanla flört eden insanların kulübü.
Peki sen hangisisin?
Zamanı ölçenlerden mi, yoksa zamanı hissedenlerden mi?
Yorumlara yaz, bakalım Celâlî takvim seni hangi yıl doğurmuş!